Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

Próba poszukiwania pojednania mimo nieporozumienia

Janusz Morasiewicz

Czuję się zobowiązany (wewnętrznie i zewnętrznie) do kontynuowania swojej wypowiedzi w związku z debatą dotyczącą etyki w psychoterapii. Chcę tę obecną zawęzić do tych problemów, które zostały poruszone w czasie debaty, choć te późniejsze też są ważkie, ale są wynikiem odniesienia do tych z debaty zakreślonej czasowo na trzy dni (piątek - niedziela).

Spór, jaki powstał między Szymonem Wróblem a mną, dotyczy dwóch spraw:

1. Moich słów dotyczących zachowania się Sz. Wróbla jako uczestnika debaty wobec innych uczestników debaty, w tym w szczególności wobec mnie;

2.Słów wypowiadanych przeze mnie (i przez Szymona Wróbla) w czasie debaty, a więc dotyczących jej treści.

Spróbuję w kolejności odnieść się do tych dwóch spraw.

Ad 1.

Do debaty zostało zaproszonych przez Diametrosa osiem osób. Każdy z uczestników przed przystąpieniem do debaty znał jej „Reguły gry” i wiedział, że pozostali te reguły też znają. Słusznym domniemaniem każdego z uczestników było, że uczestnicy przyjęli te zasady i zobowiązali się ich przestrzegać. Próba zmiany „Reguł gry” przez autora tekstu wprowadzającego spotkała się z niezgodą na taką zmianę ze strony Organizatora. Był to jednoznaczny sygnał dla pozostałych uczestników debaty, wskazujący na twardość zasad.

Uczestnictwo w debacie było dobrowolne, a według mnie było również wyróżnieniem (skończona liczba uczestników, akceptowanych przez Organizatora).

Zgoda na udział w debacie łączyła się zatem z przyjęciem zasad i zobowiązaniem do wytrwania w niej przez trzy dni. Nie były to łatwe warunki, jak się okazało.

Uczestnicy debaty mieli zapewnienie Organizatora o zamieszczaniu 2-3 razy dziennie w czasie trwania debaty nadsyłanych wypowiedzi na stronie Forum.

To zapewnienie też było zobowiązaniem się.

Zapewnienie to było realizowane do popołudnia w niedzielę, następnie stało się niepewne, a w końcu przeszło w zupełnie inne zapewnienie o niemożności zamieszczania wypowiedzi uczestników z powodu awarii serwera.

Tu dygresja dotycząca pytań o „siłę zobowiązania etycznego w medycynie”. Gdyby z powodu awarii serwera (zawsze się może zdarzyć) zapewniającego np. stabilność aparatury medycznej i monitorowanie parametrów życiowych pacjentów w oddziale intensywnej terapii, ci po prostu poumieraliby, szpital, lekarze (szerzej: cały odpowiedzialny personel medyczny) nie miałby wystarczających argumentów moralnych i prawnych do tłumaczenia tego faktu (śmierci pacjentów) awarią serwera. Musi mieć awaryjny, jak i awaryjne zasilanie i cały szereg procedur zastępczych). Życia nie da się bowiem oprzeć o jedną zasadę. To argument za silniejszym, niż gdzie indziej zobowiązaniem w obrębie medycyny.

,p>Dbałość Organizatora o sprawność debaty przejawiła się tym, że zawczasu zaproponował uczestnikom przesyłanie wystąpień, nie tylko na adres Forum, ale także na adresy uczestników. Zapomniał tylko o sobie i dopiero po debacie mógł się z nią zapoznać.

Nie wiem, co prawda, jak zareagowałby Organizator, gdyby śledził debatę, w czasie, gdy kolejni uczestnicy mówili pozostałym „do widzenia”, ale zakładam, że jednak, przypominałby „Reguły gry” i prosiłby o wytrwanie dla dobra debaty i dla dobra pozostałych jej uczestników, którzy z jednej strony czyli (jak ja) zobowiązali się do dalszego w niej uczestnictwa, a z drugiej strony liczyli na jej dalsze trwanie i twórczą polemikę.

Szymon Wróbel nie był jedynym, który naruszył „Reguły gry”. Już po czasie debaty, a więc poniewczasie, poinformował pozostałych uczestników, w tym mnie, że zapowiadał Organizatorowi, że nie będzie mógł uczestniczyć w debacie do jej końca. Zgoda Organizatora, jeśli się zgodził na to, powinna być zakomunikowana pozostałym uczestnikom, którzy ufali, jak ja, że wszyscy debatują do końca. Brak komunikatu o takim fakcie nazwałbym zaniedbaniem lub niedopatrzeniem (nie takim błahym, jak się okazało).

Szymon Wróbel poinformował o tym, że będzie to jego głos w dyskusji, równocześnie z ustosunkowaniem się do wypowiedzi kilku uczestników debaty, w tym obszernie do mojej.

Dodam, że w wypowiedzi tej zostałem też specyficznie wyróżniony, bowiem mimo, że Szymon Wróbel wymienia w tekście kilkanaście nazwisk, w tym kilku uczestników debaty, tylko o mnie pisze, co prawda niekonsekwentnie „pan Morasiewicz”. Mógłbym tu zapytać, dlaczego nie pisał np.„pan Kant” czy „pan Foucault”?

Z tego powodu napisałem, że Szymon Wróbel „z (mojego) punktu widzenia etyki dyskusji zachował się niemoralnie wobec mnie”.

W tych okolicznościach, które były mi znane, tak odczułem jego zachowanie, jeszcze raz podkreślam: z mojego punktu widzenia i odczuwania zasad etyki dyskusji w tej konkretnej debacie i wobec mnie. Nic więcej nie powiedziałem. Nic więcej nie sugerowałem.

Uważam, że odczucie czyjegoś zachowania jako moralne czy niemoralne w odniesieniu do siebie podlega ocenie tej osoby w sytuacji, gdy zasady przyjęte przez strony w określonej relacji zostały w takim czy innym stopniu naruszone.

To, że Szymon Wróbel nie podziela mojego zdania w tej kwestii, co do swojego zachowania, to jego prawo, którego nie mam podstaw kwestionować. Usłyszałem też jego racje (poniewczasie). Być może każdy z nas inne poczucie zobowiązania. Zaryzykuję nawet tezę, że moje poczucie zobowiązania (własnego, ale i innych) w zaistniałej sytuacji (tj. zobowiązania do debaty) było silniejsze. Być może, skoro inaczej przeżywamy etycznie tę samą sytuację (co prawda będąc w różnych pozycjach), jest to przesłanka do myślenia o wielości źródeł (i ich wzajemnego balansowania) przeżywania określonego zachowania Innego w relacji z Nim.

Czy zatem przeżywając tak, jak przeżyłem tę sytuację miałem czy nie miałem prawa wyrazić swój sąd ? Jeśli nie ja, to kto w moim imieniu miałby to uczynić? I dlaczego nie ja tylko ten ktoś inny?

Czy wyrażenie takiego sądu jest obraźliwe? Czy poczucie czyjejś moralności („wrażliwości moralnej” nawet nadwrażliwej) jest jego autonomicznym prawem, czy podlega jakiejś zewnętrznej jurysdykcji? Jeśli tak byłoby, bylibyśmy pozbawieni prawa do własnych ocen moralnych innych ludzi. Czy osoba zaskoczona, dotknięta nazwaniem jej zachowania niemoralnym przez swego rozmówcę nie powinna raczej zapytać, z jakiego powodu? Co się stało? Jakie wartości czy dobra, naruszyła, na czym polegało jej niesprawiedliwe potraktowanie Innego? Dlaczego to Inny miałby się z tego tłumaczyć?

Ad. 2.

Czy z czyjegoś sądu może przebijać pycha? duma? odwaga? zalęknienie? umiar? skromność?

Czy w czasie dyskusji o charakterze sporu naukowego uprawnione jest stwierdzenie, że z czyjegoś sądu przebija pycha?

Tak stwierdziłem w debacie odnośnie sądu Szymona Wróbla, który brzmiał:”Odsłonięcie związku rozumu, wolności i prawa jest podstawowym celem psychoterapii, nawet jeśli terapeuci sobie tego nie uświadamiają”.

Stwierdzenie, że z sądu wypowiadanego przez kogoś coś przebija, to tyle, że sąd ten jest czymś nacechowany, ma jakiś określony charakter, czymś się wyróżnia, odznacza.

Wyrażając takie zdanie chciałem zwrócić uwagę na fakt, że w sądzie wypowiadanym przez Szymona Wróbla zawiera się wyniosłość, wysokie mniemanie i zarozumiałość, że ma taki charakter. Ten konkretny sąd Szymona Wróbla. Do innych sądów nie odnosiłem się w tej wypowiedzi. Nie odnosiłem się również do charakteru osoby wypowiadającej ten sąd.

Uzasadnienie swojego stanowiska już podałem wcześniej, przypomnę je tutaj szczegółowiej.

Sąd ten, w moim przekonaniu, dlatego jest nacechowany pychą, gdyż:

a/ jego autor uprawomocnił się w wyniku przyjętych przez siebie założeń (jednych z wielu możliwych, ale nie akceptowanych powszechnie) do wypowiedzenia jednoznacznego twierdzenia, w którym konstytuuje cel psychoterapii;

b/ autor tego sądu dając sobie takie prawo, pozbawił prawa Innych do odmiennych sądów, tj. uznał, że inne zasady nie są dość ważne czy podstawowe, jak te, które on wymienił;

c/ autor nie rozważał możliwości przyjęcia, akceptacji przez innych takiego celu, jaki zawarł w swym sądzie, nie pytał: co sądzicie? co myślicie o tym? co wy na to?

d/ autor, wypowiadjąc się z pozycji filozofa, pominął w namyśle cel psychoterapii, jej faktycznych uczestników, żywotnie zainteresowanych określaniem celu swojej relacji;

e/ autor tego sądu, mówiąc, że podstawowy cel psychoterapii, o którym mówi, pozostaje takim, nawet jeśli terapeuci sobie tego nie uświadamiają, tj. pozostaje podstawowym niezależnie od tego, czy są go świadomi, czy nie. Przyjęcie tej tezy, implikuje, że udział i zachowanie, rola terapeuty w procesie psychoterapii jest jednaka, czy jest tego świadomy, czy nie. Sąd ten w zasadzie (gdyby był prawdziwy) sprowadza rolę terapeuty do mało istotnej, skoro może on wykonywać poprawnie swoje zadanie, tj. leczyć pacjenta, niekoniecznie będąc świadomym tego, co robi (być może tak się faktycznie dzieje, że terapeuta nie uświadamia sobie części z tego, co robi, ale nie to miał na myśli, jak sądzę, autor);

f/ autor sądu o podstawowym celu psychoterapii pominął całkowitym milczeniem zasadniczego uczestnika psychoterapii, osobę, z powodu której dochodzi do psychoterapii, i dla dobra której jest ona stosowana. Podmiotowość, autonomia pacjenta została w tym sądzie, przypominam, sądzie dotyczącym, celu psychoterapii pominięta milczeniem, anulowana.Można przyjąć, że tak konstruowany podstawowy cel psychoterapii może być zatem realizowany bez udziału pacjenta. Tylko czyja byłaby to psychoterapia?

Takie refleksje przyszły mi na myśl po przeczytaniu cytowanego wyżej sądu autora. Przyznaję, byłem nim zaskoczony. Wydał mi się nie do wiary. Ale został jednak wypowiedziany. Mogłem podać taki komentarz do niego, jak teraz to czynię, i na koniec dodać, że z sądu tego przebija pycha jego autora.

Uważam, że jeśli ktoś, w tym wypadku Szymon Wróbel, ale tym kimś równie dobrze mógłbym być ja, decyduje się na wypowiadanie sądów, które zawierają w sobie kategoryczność w przyjmowaniu określonych wartości czy zasad, z pominięciem lub umniejszaniem znaczenia, roli innych, a zatem ideologizuje silnie swoje sądy, tym samym naznacza swe sądy pychą. Taka jest konsekwencja ich wypowiadania.

W tym wypadku ani wcześniejsze ani późniejsze słowa wypowiedzi Szymona Wróbla nie zmieniają mojej oceny wypowiedzianego przez niego sądu. Tego konkretnego sądu, a nie innych sądów Szymona Wróbla, których część podzielam, z częścią się nie zgadzam, czemu dałem wyraz w tej debacie.

Prawo do nazwania sądu, do dostrzeżenia jego takiego czy innego waloru uważam za niezbywalne prawo w dyskusji, zwłaszcza naukowej, zwłaszcza w debacie dotyczącej etyki.

Słowo „pycha” ma oczywiście walor etyczny, słowom wypowiadanym przez nas wszakże ten walor przypisujemy lub Inni im go przypisują. Według mnie dyskurs dotyczący etyki psychoterapii dotyczy właśnie tego, czego na jednym biegunie dotyka Szymon Wróbel i ci, co myślą podobnie (jednej idei konsytuującej), a bliżej drugiego pewnie ja, wśród podobnie myślących - wielowymiarowości, wieloźródłowości, niejasności i niepewności.

Sądzę jednak za J.Habermasem, że do pojednania niepotrzebne jest porozumienie. Pojednanie, można to dostrzec w procesie psychoterapii, nastąpić może mimo nieporozumienia.

Janusz Morasiewicz

powrót