Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

O względności prawdomówności i prawie do niewiedzy

Barbara Chyrowicz

Szerszy kontekst problemu

Zacznę od tego, że trwająca już trzeci dzień dyskusja na temat prawdomówności w medycynie zdaje się koncentrować wokół przypadków przekazywania pacjentowi prawdy o stanie zdrowia w sytuacji dla pacjenta krytycznej, informacja o stanie zdrowia jest zarazem sytuacją o zbliżającym się nieuchronnie kresie życia. Warto mieć na uwadze, że problem prawdomówności w medycynie dotyczy znacznie szerszej gamy przypadków. Dopominam się trochę o świadomość tego kontekstu, ponieważ zasadniczo nie został on przez Szanownych Dyskutantów podjęty (bez obrazy, rzecz jasna). Zdaję sobie sprawę, że problem prawdomówności w medycynie koncentruje się ostatecznie wokół sytuacji granicznych, ale inne mogą być dla zainteresowanego dramatyczne. Do wspomnianego przez Alicję Przyłuską - Fiszer i przeze mnie kontekstu testów genetycznych można dodać inne przykłady: pacjentowi grozi, że straci wzrok, postępująca choroba sprawia, że pacjent nigdy nie będzie chodził, diagnostyka prenatalna wykazała poważną chorobę genetyczną bądź strukturalną dziecka, ryzyko operacji jest poważne... Myślę, że praktyk mógłby takich sytuacji wskazać wiele więcej.

Pozytywna i negatywna norma

Terminy: „prawo pozytywne”, „prawo negatywne” pojawiły się w głosie Włodzimierza Galewicza. Prawem pozytywnym nazywa autor prawo pacjenta do prawdziwych informacji - pacjentowi, który chce znać prawdę, winno się dopomóc w jej uzyskaniu, co wiąże się nie tylko z bierną (nie przeszkadza), ale czynną (pomaga wprost) rolą informatora. Prawo do niewiedzy nazywa Galewicz prawem jedynie negatywnym - jeśli pacjent nie chce znać prawdy, informator nie powinien mu jej na siłę przekazywać, ale nie jest to równoznaczne z tworzeniem wokół pacjenta czegoś w rodzaju bariery, który ochroni go przed domyśleniem się prawdy, czy jakimś innym jej poznaniem. Rola informatora nie jest tutaj czynna, ale zasadniczo bierna (nie przeszkadza). Sądzę, że ze strony informatora koresponduje to z negatywnym wymiarem normy „nie kłam” i pozytywnym normy „mów prawdę”. Normy negatywne obowiązują bezwarunkowo, normy pozytywne nie, czyli nigdy nie należy kłamać, ale nie zawsze należy mówić prawdę. Nie istnieje nakaz prawdomówności w sensie wyjawiania każdej prawdy, która leży w naszym zasięgu. Stąd właśnie wynika, że mamy prawo nie mówić prawdy pacjentowi, jeśli sobie tego wyraźnie nie życzy. Gdyby zakaz kłamstwa miał tak sam status jak nakaz mówienia prawdy, należałoby bezwzględnie informować pacjenta o stanie zdrowia czy sobie tego życzy, czy też nie. Prawo do niewiedzy ma zatem zakres ograniczony podobnie jak prawo do mówienia prawdy charakter warunkowy. Prośba pacjenta o nieinformowanie i - skutkiem tego - pozostawianie pacjenta w stanie niewiedzy będzie miało w większości wypadków charakter tymczasowy (na co zwracają uwagę Włodzimierz Galewicz i Janina Suchorzewska). Nie można jednak postawić znaku równości pomiędzy kłamstwem a niemówieniem prawdy. Jeśli utrzymuję, że szeroko pojęte służby medyczne winny respektować prawo pacjenta do nieinformowania nie jest to jednak żadną miarą równoznaczne z zastępowaniem braku informacji - informacją fałszywą, a jeśli tak to wyklucza to również strategie tzw. kłamstwa biernego (poprzez milczenie), fałszywe gesty itp.

Autonomia i dobro raz jeszcze

Autonomia też stanowi dobro pacjenta - nie musi być zatem przeciwstawiana jego dobru. W relacji: pacjent - lekarz, pacjent jest zawsze słabszą stroną. Wzgląd na autonomię ma chronić pacjenta przed traktowaniem go jako „przypadek”. W imię autonomii pacjent może działać wbrew swemu rzeczywistemu dobru - i to problem z kolei również dla lekarza. Sytuacja terminalnie chorych nie sprzyja zapewne zawsze rozważnym analizom własnej sytuacji. Rola lekarza ujawniającego pacjentowi prawdę wykracza poza czysto medyczną służbę. Lekarz dysponuje ogólnie sformułowanymi zasadami, ale nie ma gotowych recept w jaki sposób tę prawdę przekazać. Myślę, że w tym miejscu odwołać się można do niejako dwóch wymiarów „bycia lekarzem”, o których pisze Włodzimierz Galewicz w tekście wprowadzającym: lekarza jako lekarza i lekarza jako człowieka. W ujawnianiu prawdy lekarza obowiązują zasady kodeksu etyki lekarskiej, sposób jej ujawniania - ujawnia lekarza jako człowieka. Bez pompatycznych słów, dumnych haseł, prosto...

Barbara Chyrowicz

Szerszy kontekst problemu
Pozytywna i negatywna norma
Autonomia i dobro raz jeszcze

powrót