Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

Świadoma zgoda i zgoda po poinformowaniu

Kazimierz Szewczyk

W tej wypowiedzi chciałbym wyjaśnić jak rozumiem zgodę świadomą i zgodę poinformowaniu. Mam nadzieję, że usunę, choć w części, wątpliwości Włodzimierza Galewicza dotyczące tej kwestii.

Koncepcję świadomej zgody moralnie sankcjonuje zasada szacunku dla autonomii pacjenta. Świadoma zgoda ma dwa aspekty: negatywny i pozytywny. W pierwszym uznaje prawo pacjenta do niewiedzy, w drugim – daje mu prawo do wiedzy, stając się zgodą po poinformowaniu. Zasada szacunku dla autonomii moralnie usprawiedliwia oba te wybory. Stąd też moje stwierdzenie o jednakowym ciężarze moralnym prawa do wiedzy i niewiedzy w obrębie świadomej zgody.

Prawo do niewiedzy nabiera szczególnego znaczenia w tzw. „medycynie prospektywnej”. W rozmowie ze mną kierownik pracowni wykonującej u dzieci i młodzieży genetyczne testy przesiewowe na obecność, najprościej mówiąc, wadliwych genów mogących – wedle dzisiejszej wiedzy – uruchomić wyniszczające procesy chorobowe w wieku dojrzałym, np. około 40. roku życia, kategorycznie zabraniał rodzicom ujawniania dzieciom niepomyślnej diagnozy. Wkładał wiele trudu w ich przekonanie, co do słuszności swojego stanowiska. Podejmowane są także próby budowania prawno-instytucjonalnych zabezpieczeń prawa do genetycznej niewiedzy. Rozważana jest, między innymi, propozycja przechowywania w specjalnych bankach wyników badań i ujawniania ich dopiero po wystąpieniu objawów choroby.

W codziennej praktyce medycznej postawienie granicy między (jedynie) świadomą zgodą a (już) zgodą po poinformowaniu często bywa trudne. Pacjent podpisujący zgodę na wycięcie woreczka żółciowego niewątpliwie zna diagnozę i zazwyczaj ma jakieś pojęcie o ryzyku tego zabiegu. Jego zgoda jest świadoma, ale czy można ją już nazwać zgodą po poinformowaniu? Być może tak, a być może nie. Jeśli pacjent chce uzyskać od lekarza więcej wiadomości na temat tego zabiegu, wówczas zaczyna korzystać z prawa do wiedzy i zgoda staje się rzeczywistą zgodą po poinformowaniu. Moralnie istotne jest, aby pacjenci wiedzieli o obu tych możliwościach – a w realiach polskiego systemu opieki zdrowotnej przede wszystkim o pozytywnym prawie do informacji.

Zgoda po poinformowaniu sankcjonowana moralnie zasadą szacunku dla autonomii pacjenta obligatoryjnie musi być udzielana przez kandydatów do eksperymentów medycznych. Nawiasem mówiąc, doktryna informed consent ma swoje początki w konieczności ochrony pacjentów przed lekarzami-eksperymentatorami, służąc podkreślaniu moralnej różnicy między pacjentem a probantem (uczestnikiem eksperymentu). Kandydaci do eksperymentów, zarówno badawczych, jak i terapeutycznych – mających na celu głównie dobru probantów – muszą udzielić zgody po poinformowaniu. Natomiast w niebadawczych relacjach lekarz – pacjent możemy mówić wyłącznie o moralnym prawie do informacji, a nie o obowiązku jej uzyskiwania przez pacjentów.

Trzeba jednak pamiętać, że prawo pacjenta do niewiedzy w żadnym mierze nie uprawnia lekarza do kłamstwa, nawet terapeutycznego. Równocześnie nie wolno zapominać, że prawo do informacji i do zgody na niej opartej nie upoważnia medyków do „informacyjnego przerzucania” decyzji ma barki podopiecznych w imię zasady szacunku dla autonomii. Tytułem przykładu takiego postępowania: w jednym z podręczników etyki medycznej omawiany jest z aprobatą kazus lekarza uznającego 5% szansę na remisję za opcję godną rozważenia i wyboru przez pacjentkę chorą na nowotwór szyjki macicy z licznymi przerzutami do narządów wewnętrznych. Zgoda na propozycję lekarza oznaczałaby konieczność resekcji macicy, jelita grubego, pęcherza moczowego i licznych węzłów chłonnych 1. Słysząc o takim postępowaniu należy zawsze pamiętać o przestrodze Daniela Callahana: „Autonomia dobrem moralnym – a nie moralną obsesją” 2. W Polsce praktycznie nie ma zjawiska informacyjnego przerzucania. Godnie jednak zastępuje go paternalizm. W opiece nad umierającym trzeba koniecznie unikać obu tych skrajności, preferując zgodę po poinformowaniu i jednocześnie nie traktując jej jako obsesji.

Kazimierz Szewczyk

PRZYPISY

1. Casebook on the Termination of Life-Sustaining Treatment and the Care of the Dying, red. C. Cohen, Indiana University Press, Bloomington 1988, s. 76. Powrót do tekstu

2. D. Callahan, Autonomy: A Moral Good, Not a Moral Obsession, “Hastings Center Report”, 1984, nr 5. Powrót do tekstu

powrót