Czym jest i jak istnieje umysł?

Celem artykułu jest wykazanie, że wszechstronnej odpowiedzi na tytułowe pytanie można udzielić tylko w kontekście nauki. Za najbardziej wiarygodne źródło wiedzy na temat procesów umysłowo-poznawczych uznajemy grupę nauk kognitywnych. Korzystając z ich dorobku wskazujemy na szereg kryteriów posiadania umysłu. Wyróżniamy wiele rodzajów umysłów (w szczególności umysły osobowe). Staramy się naszkicować warunki, jakie powinien spełniać adekwatny model umysłu. Naszym zdaniem musi on wykorzystywać wszelkie dostępne dane empiryczne oraz budowane na ich bazie teorie naukowe. Z punktu widzenia filozofii szczególnie ważne są ontologiczne zobowiązania takich teorii. Ich rekonstrukcja może stanowić prolegomena do przyszłej zintegrowanej ontologii umysłu. Podkreślamy, że umysł nie jest samodzielną rzeczą (substancją). Mówiąc o umyśle mamy na uwadze stany, zdarzenia, procesy, funkcje i dyspozycje pochodne (genetycznie, ewolucyjnie, rozwojowo) względem procesów niższych rzędów. Zakładamy, że adekwatny model umysłu jest modelem wielowymiarowym, uwzględniającym kilka sprzężonych poziomów organizacji (fizykochemiczny, neurobiologiczny, obliczeniowy, reprezentacyjny, środowiskowo-adaptacyjny i świadomościowy). Problem psychofizyczny interpretujemy jako problem relacji między poziomami organizacji konstytutywnymi dla realizacji stanów umysłowych. Relacje psychofizyczne okazują się szczególnym przypadkiem szerszego zagadnienia relacji międzypoziomowych. Dokonując ich wstępnej konceptualizacji wykorzystujemy pojęcie emergencji, dlatego nasze stanowisko – głównie w opozycji do dualizmu substancji – można określić mianem monizmu lub/i naturalizmu emergencyjnego.