Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

Kilka wyjaśnień
Odpowiedź na odpowiedź Profesora Ireneusza Ziemińskiego
(ze wstępnymi aluzjami do niektórych wypowiedzi innych Dyskutantów)

Jacek Wojtysiak

Odpowiedź Profesorowi Ireneuszowi Ziemińskiemu

Mój tekst nie implikuje twierdzenia, że wiedza teisty o Bogu jest nieskończona lub „absolutnie prosta”. Twierdziłem tylko tyle, że teza Bóg istnieje jest dobrze uzasadniona (lepiej niż tezy konkurencyjne). Podane przeze mnie argument kosmologiczny (zob. II.2.) prowadzi do uznania istnienia dość ubogo scharakteryzowanego Boga (osobowy byt konieczny); jest to jednak charakterystyka wystarczająca, by ewentualnie rozszerzyć ją dzięki innym argumentom (zob. II.4.-5.) lub dzięki przyjęciu informacji o Bogu pochodzących z religii (najlepiej, jak formułuje to Profesor Jan Woleński, z części wspólnej teologii judaizmu, chrześcijaństwa oraz islamu). Zwracam uwagę, że Profesor Ireneusz Ziemiński nie wykazał żadnego błędu w mojej argumentacji, nie odparł też żadnego zarzutu, jaki wobec jego poglądów przedstawiłem.

Profesor Ziemiński sugeruje, że pozbawiłem go „możliwości jakiegokolwiek oświecenia”. Uważam, że tej możliwości pozbawia się sam mój Polemista. Skoro do swego stanowiska wielokrotnie dodaje, że „nie wiemy [...], na czym miałoby polegać neutralne świadectwo pozwalające jednoznacznie rozstrzygnąć [...]” spór o istnienie Boga, to nigdy się nie dowie, czy Bóg istnieje, czy nie, gdyż nawet jeśli pojawi się takie rozstrzygające świadectwo, to nie będzie go mógł rozpoznać (skoro nie wie, na czym ono polega). Na tym polega mój główny zarzut wobec sceptycyzmu Ziemińskiego. Być może zarzut ten zaginął w gąszczu szczegółów oraz (niepotrzebnych, jak widzę) dodatków quasiliterackich.

Co do „współczucia”, to moja hipoteza jest taka, że Ziemińskiemu najbliższy jest agnostycyzm radykalnej transcendencji (do czego się nie ustosunkował), jednak Autor chce zachować nadzieję na rozwiązanie (w przyszłości) problemu istnienia Boga – stąd deklarowany sceptycyzm. Z drugiej jednak strony nie jest w stanie go konsekwentnie utrzymać (zob. poprzedni akapit).

Niżej wyjaśniam szczegóły, które poruszył Polemista.

Ad. 1. W punkcie I.6.3. napisałem tylko tyle, że prawdziwość twierdzenia o istnieniu ubogo scharakteryzowanego Boga jest warunkiem koniecznym prawdziwości innych, bogatszych (i doniosłych dla wiedzy i życia) twierdzeń o Bogu. Negując to pierwsze twierdzenie, musimy zanegować i te drugie twierdzenia. W tym więc sensie nawet ubogi, filozoficzny teizm jest – wbrew Ziemińskiemu (punkt 6. jego tekstu) – istotny z punktu widzenia wiedzy, praktyki i moralności.

Ad. 2. Kierowałem się tylko założeniami przyjętymi przez Ziemińskiego. Napisał on, że zasadnicze elementy treści pojęcia Boga „odpowiadają temu, jak Bóg jest rozumiany na gruncie wielkich religii monoteistycznych” (których – zob. pierwszy akapit niniejszego tekstu) oraz że będzie „się starał unikać rozważania dyskutowanej kwestii na gruncie religijnym”, pozostając „na płaszczyźnie filozoficznej”. Jeśli przyjęliśmy tę płaszczyznę, to musimy problem Boga rozpatrywać w kontekście określonych problemów filozoficznych (metafizycznych). To nie „bezbożność”, tylko rozróżnianie płaszczyzn. O tym, że filozoficzna wiedza o Bogu jest uboga i że stanowi tylko warunek konieczny ewentualnej wiedzy bogatszej – już pisałem. Przy okazji zaznaczę, że zgadzam się z Profesorem Wojciechem Chudym, że „filozofia absolutu [bytu koniecznego] jest [tylko] drogą do filozofii Boga”. W aspekcie egzystencjalnym mamy tu do czynienia ze „skokiem wiary”; wolę jednak mówić w aspekcie intelektualnym nie o „skoku”, lecz „przejściu” lub uzgadnianiu płaszczyzn.

Ad. 3. Ostatecznie opowiedziałem się za pojęciem przygodności jako możliwości nieistnienia (jej empirycznym wskaźnikiem jest powstawanie i ginięcie). Bez względu na to, czy przygodność pojmiemy egzystencjalnie czy formalnie, to byty przygodne – jeśli obowiązuje zasada racji – muszą mieć rację (racje) swego istnienia lub transformacji w jakąś postać. W takim razie, jeśli wykluczymy nieskończony ciąg racji, musi istnieć racja ostateczna – byt ontycznie wyróżniony (w sensie egzystencjalnym lub formalnym). Por. II.2.

Ad. 4. Nie usytuowałem Boga „na tym samym poziomie ontycznym, co drzewo”, ani nie zrównałem doświadczenia religijnego z doświadczeniem dendrologicznym. Przeciwnie, podkreślałem, że Bóg odznacza się wyróżniona pozycją ontyczną. Co do doświadczenia, ironicznie zauważyłem tylko, że zarzut Ziemińskiego wobec doświadczenia religijnego (w podanym sformułowaniu) dotyczy także innych doświadczeń, np. dendrologicznego. Jego krytyka nie jest więc w tym punkcie wystarczająca.

Ad. 5. Ściśle rzecz biorąc, napisałem, że wiara sceptyka jest bezrozumna albo bezsilna, a nie „bezrozumna i bezsilna”. Jeśli hipoteza teizmu upadnie – trudno. W dziejach ludzkiej myśli nieraz bywało, że hipotezy upadały. Na razie jednak nie znalazłem jej wystarczającej falsyfikacji. W swym tekście zajmowałem się płaszczyzną wiedzy, a nie wiary. Co do wiary religijnej, powiem tylko tyle: kto mocno ufa świadkom, którzy jakoś doświadczyli Boga (lub sam Go doświadczył), temu nie zaszkodzi falsyfikacja filozoficznej tezy teistycznej. Aczkolwiek jeśli ma do czynienia z rzetelnymi świadectwami lub rzetelnymi doświadczenia, to falsyfikacja teizmu nigdy nie nastąpi.

Na koniec wyznam prywatnie: znaczną część mojej wiedzy na temat argumentacji teistycznej czerpię z publikacji Profesora Ireneusza Ziemińskiego, który nieraz wspierał mnie w tej kwestii (i nie tylko w tej) przyjacielską pomocą. Zresztą różne aspekty (także te najlepsze) owej argumentacji Ziemiński zna lepiej ode mnie. Stąd moje zdziwienie aż tak wielkim sceptycyzmem Autora.

O argumencie epistemologicznym Profesora Stanisława Judyckiego

Profesor Stanisław Judycki formułuje m.in. dowód ontologiczny w nawiązaniu do swego artykułu Sceptycyzm i dowód ontologiczny – tezą tego artykułu jest, że jedynie dowód ontologiczny jest wystarczającym „lekarstwem” na sceptycyzm. Ponieważ tego wątku obecnie Judycki nie rozwija, chciałem zwrócić na niego uwagę.

Uważam, że bez względu na ocenę Judyckiego wersji „dowodu ontologicznego”, na podstawie jego rozważań można sformułować argument epistemologiczny za istnieniem Boga. Brzmi on następująco.

Chyba wszyscy zgadzamy się, że:
(1) Jeżeli sceptycyzm jest prawdziwy, to nie istnieje wiedza konieczna.

Jednak według intuicji wielu epistemologów (przynajmniej Judyckiego):
(2) Istnieje wiedza konieczna.

Zatem:
(3) Sceptycyzm nie jest prawdziwy.

Jaki jest jednak warunek konieczny wiedzy koniecznej? Sądzę, że następujący:
(4) Jeżeli istnieje wiedza konieczna, to istnieją konieczne stany rzeczy.

W takim razie:
(5) Istnieją konieczne stany rzeczy.

Z kolei, jeśli wykaże się, że warunkiem koniecznym istnienia koniecznych stanów rzeczy jest byt konieczny (jako ich nosiciel lub kreator), to dochodzimy do wniosku, że on istnieje:
(6) Jeżeli istnieją konieczne stany rzeczy, to istnieje byt konieczny.
(7) Istnieje byt konieczny.

Powyższy argument (formalnie prosty i poprawny, stosujący tylko transpozycję i regułę odrywania), można modyfikować (jak sugeruje Judycki) w duchu Kartezjusza, posługując się tezą:
(8) Tylko byt konieczny, zarazem prawdomówny i wszechmocny, może gwarantować poznawcze dopasowanie między ludzkimi władzami poznawczymi (zwł. percepcyjnymi) a światem.

Tezę (8) warto uznać, gdyż – jak sugerował A. Plantinga (skądinąd zwolennik m.in. argumentów epistemologicznych) – owego dopasowania nie mogą wyjaśnić ślepe mechanizmy ewolucji. Być może w naszej dyskusji warto też zastanowić się nad argumentami epistemologicznymi.

Jacek Wojtysiak

Odpowiedź Profesorowi Ireneuszowi Ziemińskiemu
O argumencie epistemologicznym Profesora Stanisława Judyckiego

powrót