Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

Czym jest umysł – próba podsumowania

Marcin Miłkowski

Po dosyć burzliwej debacie pora chyba na próbę podsumowania. Myślę, że bardzo wartościowa była wymiana argumentów, ujawniających zarówno różnice stanowisk, jak i podobieństwa.

Pierwszą kontrowersyjną kwestią był stosunek nauk empirycznych do filozofii umysłu. Nie chcieliśmy w tekście wprowadzającym sugerować tak radykalnej przemiany filozofii w naukę empiryczną, jak czynił to Piotr Markiewicz; zgadzalibyśmy się raczej z Janem Woleńskim i Andrzejem Klawiterem, że filozofia winna zachowywać swoistą niezależność. O tej sprawie zresztą słusznie wspominali Robert Piłat i Urszula Żegleń. Filozofia umysłu nie musi także odgrywać roli służebnej wobec nauk kognitywnych, nie zawsze też ma zasadniczy wpływ na ich rozwój, jak zauważył Andrzej Kapusta. Większą rezerwę w sprawie stosunku filozofia-empiria zdaje się wyrażać Tadeusz Szubka, a także Karol Polcyn, który odgradza ściśle analizę pojęciową od rozwoju nauki. W analizach Stanisława Judyckiego też do głosu dochodzi bardziej tradycyjne ujęcie.

Drugie zagadnienie dotyczyło tego, jakie nauki są istotne dla filozofii umysłu. Choć podkreślaliśmy we wprowadzeniu najczęściej grupę nauk kognitywnych, nie starając się ściśle ich rozgraniczać od innych dyscyplin (kognitywistyka jest bowiem cały czas in statu nascendi), to wymienialiśmy też psychologię, np. psychologię różnic indywidualnych, dyscypliny matematyczne takie jak teoria złożoności obliczeniowej oraz szereg nauk, które określić by można mianem „matematyki stosowanej”, takie jak dynamika nieliniowa. Nie chodziło nam więc jedynie o nauki empiryczne, lecz o uwzględnianie szerokiego kontekstu nauki. W tym sensie nie możemy podpisać się pod tezą, że filozofia umysłu jest wyłącznie filozofią nauk kognitywnych. Różne sformułowania we wprowadzeniu, które tak celnie wychwycił Piotr Kołodziejczyk, nie wynikały z wahania, która nauka jest ważniejsza, co z próby zajęcia umiarkowanego stanowiska. Zgodzić się wypada więc z Janem Woleńskim, że kognitywistyka to nie jedyna istotna nauka i że nie stanowi ona jedynego dopuszczalnego źródła argumentacji filozoficznych.

Trzecią płaszczyzną dyskusji była kwestia, czy wyraz „umysł” słusznie definiowaliśmy przez wyliczenie desygnatów. Robert Piłat przypomniał, że tradycyjne angielskie pojęcie mind ma nieco inne konotacje niż nasza sucha wyliczanka, która ma postać raczej pewnej listy. Trudno nie zgodzić się z Urszulą Żegleń, że lista ta zawierała w rzeczy samej szereg rodzajów systemów poznawczych. Nie obstawałbym więc tutaj za tezą, iż należy nazwę „umysł” definiować w sposób regulujący przez naszą wyliczankę; bliższym zapewne odpowiednikiem tego, co mieliśmy na myśli, są systemy poznawcze. Trzeba jednak podkreślić, że systemy te rozumieliśmy jako nie tylko poznawcze, ale także działające w środowisku, zgodnie z nurtem badań nad tzw. podmiotowością ucieleśnioną (do tego nurtu zaliczyć należy m.in. analizy postrzegania narzędzi Andrzeja Klawitera).

Czwartym z kolei problemem był stosunek między fizykalizmem, naturalizmem, materializmem a emergencyjnym monizmem. W dyskusji okazało się, że podczas gdy fizykalizm w bardziej tradycyjnej postaci nie cieszy się zbyt wielką liczbą reprezentantów (o ile się nie mylę, nikt nie opowiedział się za nim), to monizm emergencyjny – który można w różny sposób rozwijać – spotyka się z pozytywnymi reakcjami, m.in. Urszuli Żegleń i Roberta Piłata. Zostało mu przeciwstawione stanowisko agnostyczne (Tadeusz Szubka) i dualistyczne (Stanisław Judycki). Wydaje się więc, że zarysował się pewien konsensus – i pojawiły się interesujące punkty sporne, dotyczące między innymi zagadnień złożoności i informacji. W przyszłości zapewne nastąpi dalsze precyzyjne rozgraniczenie rodzajów emergentyzmu oraz wymiana argumentów między zwolennikami mocniejszych i bardziej umiarkowanych postaci dualizmu.

Marcin Miłkowski
Ośrodek Badań Filozoficznych
Warszawa

powrót