Paweł Łuków

W ostatnich kilkudziesięciu latach rozpowszechniła się praktyka tworzenia kodeksów kolejnych grup zawodowych. Praktyka ta budzi podejrzenia, że jej celem jest budowanie prestiżu zawodowego, a nie troska o moralny wymiar działań zawodowych.

Na ogół krytyki tej unikają lekarze. Szeroko rozpowszechnione jest przekonanie, iż kształtowanie norm moralnych w tym zawodzie za pomocą kodeksu to rzecz normalna i praktykowana od dawna. Przekonaniu temu towarzyszą zwykle wyobrażenia na temat charakteru i treści pouczeń moralnych Hipokratesa lub o tym, jakie praktyki medyczne lub z nimi spokrewnione uznawano w przeszłości Zachodu za dopuszczalne moralnie. Przekonania te stanowią część „powszechnej mądrości”: tego, o czym „wszyscy wiedzą”, ale nie wiedzą skąd i co rzadko zostaje poddane krytycznej ocenie ze strony członków zawodów medycznych lub ludzi spoza zawodu.

W referacie przeciwstawię się stanowisku głoszącemu, jakoby kodeks stanowił standardowy i pożądany sposób formułowania lekarskich norm moralnych. Moja argumentacja będzie się składała z dwóch części. W pierwszej, opartej na argumentach historycznych, wykażę, że błędne jest przekonanie, iż kodeks to standardowy sposób regulacji moralnej w medycynie; w części drugiej pokażę, że kodeks nie może być narzędziem tej regulacji, ponieważ nie pozwala osiągnąć celów, które się stawia regulacji moralnej w zawodzie lekarza.

W części pierwszej będę argumentował, że „powszechna mądrość” na temat moralnych aspektów medycyny jest świadectwem nieznajomości historii tej sztuki. Kształtując błędne wyobrażenie o zawodzie lekarza, mądrość ta prowadzi między innymi do przekonania o kodeksowej naturze etyki lekarskiej. Powołując się na wiedzę historyczną pokażę, że tradycyjna etyka lekarska posługuje się pojęciami właściwymi dla etyki cnót. Spojrzenie na etykę lekarską w kategoriach cnót i kształtowania charakterów docenia specyfikę tego zawodu będącego sztuką, a nie tylko zestawem wiadomości, procedur i sprawności. Takie pojmowanie etyki lekarskiej było wspólne zarówno europejskiej starożytności i okresowi panowania chrześcijaństwa, jak i większości tradycji medycznych świata. Myślenie o etyce lekarskiej w kategoriach kodeksu obecne jest w tradycji Zachodu zaledwie przez ostatnie dwieście lat i pojawiło się jako odpowiedź na poważne naruszenia moralne w praktyce lekarskiej.

W części drugiej referatu podam argumenty przeciwko zasadności tworzenia kodeksów etyki lekarskiej jako zrębu moralności zawodowej. Wykażę, że kodeksy nie tylko nie mogą kształtować postaw lekarzy, ale że wręcz mogą stać się przeszkodą w poszukiwaniu nowych metod diagnostycznych i leczniczych. Zamiast tworzyć kodeksy etyczne i spierać się o ich właściwe sformułowania należałoby się raczej skoncentrować na kształtowaniu charakterów przyszłych lekarzy w trakcie edukacji zawodowej. Takie podejście do regulacji moralnej w zawodzie lekarza wymaga odejścia od dominującego w literaturze filozoficznej rozumienia cnoty jako nawyku. Zarys alternatywnego pojęcia cnoty zostanie przedstawiony w zakończeniu referatu.