WÅ‚odzimierz Galewicz

W wypowiedziach autorów, którzy zgłaszają swój akces do etyki środowiskowej lub "ekoetyki", można niekiedy spotkać się z zapatrywaniem, że tradycyjna etyka nie bardzo radzi sobie z problemami, jakie narzuca nam nasza współczesna, coraz ostrzejsza i dojmująca świadomość obowiązków człowieka wobec środowiska. Z tak ogólnie ujętą opinią trudno byłoby przeprowadzić owocną dyskusję. "Tradycyjna etyka" to nazwa niezmiernie obszerna, która obejmuje nie tylko wiele konkretnych teorii etycznych, lecz także wiele rozmaitych typów tych teorii. Jednym z tych abstrakcyjnych typów teorii etycznych, na którym przynajmniej na początku zamierzam się skupić, jest konsekwencjalizm. I on jednak posiada wiele różnych odmian (jak choćby liczne postacie utylitaryzmu). Najpierw zatem przedstawię w zarysie pewien formalny schemat teorii etycznej, którą nazywam ścisłym konsekwencjalizmem. Następnie zwrócę uwagę, że ta ścisła forma konsekwencjalizmu wypełnia się jeszcze rozmaitą treścią zależnie od tego, jakie stanowisko zajmiemy w sporze o "podmioty dobra" (tzn. istoty lub w ogóle byty, dla których coś może być dobre i złe). Przywoławszy dwa tradycyjne poglądy w tej kwestii (pierwszy z nich utożsamia podmioty własnego dobra z istotami racjonalnymi, drugi zaś z istotami zdolnymi do odczuwania), wezmę pod rozwagę swoistą próbę poszerzenia zakresu owych "aksjologicznych centrów", jakiej dokonują liczni przedstawiciele etyki środowiskowej, rozciągający go na cały świat żywy. W dalszym ciągu pokażę, że ta ekologiczna reforma konsekwencjalizmu nie może być po prostu jego rozbudową, lecz musi iść w parze z istotną modyfikacją samych jego podstaw, przeprowadzającą nas praktycznie na pozycję szczególnego rodzaju kantyzmu. Sformułuję też pewne obiekcje, jakie można wysunąć przeciw tej reformie przyglądając się jej (bardziej ostrożnie) z pozycji "ekosceptyka".