Diametros - Internetowy Serwis Filozoficzny (An Online Philosophy Service)

POLSKI ENGLISH

Internetowy Serwis Filozoficzny

przy Instytucie Filozofii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

| Forum

| Literatura

| Linki

| Aktualności

O René Dubosie, jego nowej medycynie hipokratesowej i teologii Ziemi

Kazimierz Szewczyk

Treść referatu rozbita jest na trzy części odpowiadające jego tytułowi.

1. O René Dubosie – biogram naukowy

Twórczość Dubosa (1901-1982) – urodzonego we Francji i pracującego w USA uczonego i myśliciela – obejmuje dwie fazy: sensu stricto naukową i filozoficzną. Każdą fazę podzielić można na dwa zazębiające się etapy, mianowicie okres naukowy na etap badań nad mikroorganizmami glebowymi, dający początek erze antybiotyków oraz na etap wszechstronnych studiów nad etiologią, patologią i kliniką gruźlicy płuc, a także czynnikami czyniącymi z gruźlicy chorobę społeczną. Fazę naukową ze względu na przywołane badania określa się również mianem mikrobiologicznej. Faza filozoficzna obejmuje etap zainteresowania filozofią medycyny, owocującego projektem „nowej medycyny hipokratesowej” i etap twórczości ekologicznej, nazywanej przez Dubosa „teologią Ziemi”.

Na metodologię i tematykę studiów naukowych podejmowanych przez Dubosa oraz jego refleksji filozoficznej nad medycyną i ekologią największy wpływ miał artykuł Sergiusza Winogradzkiego, rosyjskiego agrobiologa. Autor uzasadnia w nim pogląd o konieczności badań mikroorganizmów w ich naturalnych środowiskach, przede wszystkim w glebie. Taka metodologia pozwala na śledzenie wzajemnych relacji między drobnoustrojami w ich zapośredniczeniu przez różnorakie modyfikujące wpływy otoczenia. Dubos, zarówno jako mikrobiolog jak i filozof, ujmował organizmy żywe w tym jednostki i populacje ludzkie jako składniki szerszych systemów obejmujących ich środowiska bytowania, u Homo sapiens – także społeczne i kulturowe. Inaczej mówiąc, praca Winogradzkiego dała mu podstawy dynamiczno-systemowego modelu rzeczywistości.

Duże wrażenie wywarła na Dubosie wydana w 1924 r. książka Levisa Mumforda Stick and Stones: A Study of American Architecture and Civilisation. Pod jej wpływem nabrał przekonania, że instytucje państwa powinny służyć potrzebom ludzi i tym sposobem przyczyniać się do polepszania jakości naszego życia. Przekonanie to jest szczególnie widoczne w projekcie systemowego zapobiegania chorobom przenoszącego główny ciężar profilaktyki z jednostek na instytucje ochrony zdrowia. Także silna u Dubosa wiara w postęp cywilizacyjny jest pochodną fascynacji Mumfordem.

2. Filozofia medycyny – projekt nowej medycyny hipokratesowej

Na filozofię medycyny proponowaną przez Dubosa składają się:
a. dynamiczno-adaptacyjna koncepcja zdrowia i choroby,
b. antropologia filozoficzna rekonstruująca naturę Homo sapiens i jej modyfikacje adaptacyjne wywoływane przez kulturę, przede wszystkim zachodnią,
c. model systemu opieki zdrowotnej zgodny z przyjmowaną koncepcją zdrowia i naturą człowieka.

Dubos w koncepcji zdrowia i choroby nawiązywał do twórczości lekarzy ze szkoły Hipokratesa, uzupełniając ją o dwa bardzo istotne wymiary: społeczny i dynamiczno-historyczny (ewolucyjny). Uwspółcześnił także język i terminologię z właściwej klasycznej filozofii greckiej na współczesną używaną przez zwolenników systemowego ujęcia rzeczywistości. Po uwzględnieniu tych zmian koncepcję mikrobiologa można w skrócie przedstawić jak następuje:

Ad. a. Każdy człowiek jest hierarchicznie zorganizowanym i funkcjonalnie uporządkowanym systemem. Ze swej strony jednostki ludzkie stanowią elementy nadrzędnej wobec nich całości społeczno-kulturowo-przyrodniczej. W razie konieczności ten nadrzędny system można rozdzielić na trzy składowe podsystemy i badać rodzaj powiązań między nimi. W systemowym i zdynamizowanym ujęciu zdrowie definiuje się na poziomie teoretycznym oraz praktycznym. Na poziomie teoretycznym jest ono miarą zdolności jednostek i grup społecznych do budowania nowej homeostazy (= dynamicznej równowagi systemowej) ze zmienionym środowiskiem-układem nadrzędnym. Budowanie to obejmuje także tworzenie nowej równowagi wewnątrz przystosowującej się całości. Im większe zdolności adaptacyjne, tym większe mogą być zmiany otoczenia – zbyt gwałtowne lub/i zbyt rozległe mogą przekroczyć zdolności przystosowawcze jednostek, grup bądź nawet całych społeczeństw. Wówczas takie systemy stają się całościami chorymi. Choroba – będąc zaburzeniem równowagi – jest zarazem początkiem zdrowienia, czyli budowania nowej homeostazy.

Na poziomie praktycznym zdrowie jest zdolnością do działania w zaburzonym systemie-otoczeniu. Jest to ujęcie opozycyjne w stosunku do definicji WHO, zgodnie z którą zdrowie jest „pełnym dobrostanem”. Zdaniem Dubosa tak zdefiniowane zdrowie nie jest nawet ideałem, do którego należy dążyć, lecz szkodliwą utopią świata bez chorób.

Ad. b. Proponowany przez Dubosa model natury ludzkiej jest modelem adaptacyjnym – natura powstała jako genetyczne i kulturowe przystosowanie do zmieniającego się otoczenia. Cechuje ją z jednej strony konserwatyzm wynikający z determinizmu przystosowań – mikrobiolog nazwa go „freudyzmem biologicznym”. Równocześnie adaptacje mają charakter dynamiczny: zmieniają także system, do którego są przystosowaniem. W naszej kulturze dynamizm adaptacyjny wyraża mit Prometeusza. Z dokonaniami tego bohatera nieodłącznie związane jest cierpienie – ten aspekt człowieczej natury można nazwać podatnością na zranienie (vulnerability). Wynika on z freudyzmu biologicznego, a ściślej z napięcia między dynamizmem a determinizmem.

Ad. c. Dubos model systemu opieki zdrowotnej buduje w polemice z obecnym – redukcjonistycznym – sposobem uprawiania medycyny. Mikrobiolog nazywa go „medycyną kowbojską”, gdyż dominującą strategią tego sposobu jest doraźna walka z chorobami napędzana złudną i szkodliwą nadzieją na ich ostateczne wykorzenienie. Strategia ta medycznie mało efektywna hamuje prometejski składnik natury ludzkiej i odwołując się w profilaktyce do jednostkowego poczucia winy za chorobę – zwiększa cierpienia ludzi ponad niezbędną miarę wynikającą z vulnerability. Jednym zdaniem, jest to model opieki całkowicie niezgodny z naturą człowieka i dynamiczną koncepcją zdrowia.

Oba te warunki zgodności spełniać ma nowa medycyna hipokratesowa. Jest ona, podobnie jak jej grecka poprzedniczka, przede wszystkim medycyną zapobiegawczą. Jednakże w odróżnieniu od swej antenatki w centrum zainteresowania stawia profilaktykę i ewentualną terapię systemów społeczno-kulturowych, przerzucając zarazem ciężar zapobiegania na instytucje. Proponowania przez Dubosa profilaktyka ma dwa wymiary. Do pierwszego, negatywnego, należy wczesne wykrywanie i korygowanie szkodliwych (patologicznych) zmian systemowych. W drugim, pozytywnym, wymiarze medycynie przypada kierowanie naszą cywilizacją w sposób zapewniający ludziom zdrowie i umożliwiający pożądany styl życia. Profilaktyka pozytywna wyznacza zatem opiece zdrowotnej cele pozwalające na ekspresję natury ludzkiej – jej składnika prometejskiego – za możliwie minimalną cenę cierpienia. Przewodniczką tak rozumianej opieki ma być filozofia, podobnie jak za czasów Hipokratesa.

3. Teologia Ziemi – globalizacja nowej medycy hipokratesowej na całość supersystemu żywego naszej planety

Dubos w twórczości ekologicznej silnie akcentuje unikalność Ziemi. Jej niepowtarzalne własności, utożsamiane przez niego z pięknem, są dziełem ewoluującego życia. Niepowtarzalnie piękne są również poszczególne obszary Ziemi współkształtowane w historii w adaptacyjnym dialogu mieszkańców tych okolic. Zdaniem mikrobiologa, dla piękna żywimy uczucie czci i szacunku traktując je jak wewnętrzną nieinstrumentalną wartość Ziemi. Najstarszym kulturowym wyrazem tych uczuć jest religia – stąd teologia Ziemi. Do pięknej bo unikalnej Ziemi i takich jej okolic powinniśmy podchodzić jak do sfery sacrum. Nie oznacza to jednak bezwarunkowego podporządkowania się „mądrości natury”, głoszonego przez deterministów środowiskowych. Z pierwotną religią, twierdzi mikrobiolog, zawsze wiązała się magia sankcjonująca ludzką aktywność skierowaną ku przyrodzie. Technologia jest taką „magią”, która jednakże wyeliminowała „religię”. Dubosowi chodzi o to, aby na powrót zrównoważyć przeciwstawne siły „magii” i „religii”. Dzieła tego podjąć się ma samoświadoma religia – owa teologia Ziemi – będąca de facto wzbogaconą o refleksję ekologiczną filozofią nowej medycyny hipokratesowej. Ekolog ze szkoły Dubosa powinien uprawiać Ziemię tak, aby ocalając piękno jej okolic stwarzać zarazem warunki dla zdrowia i ekspresji natury mieszkańców tych okolic. Przypomnę, że medyk powinien w ten sposób „uprawiać” systemy kulturowe i społeczne. Między tymi dwoma specjalnościami musi dojść do ścisłe współpracy i, być może, poddania filozofii medycyny kierownictwu teologii Ziemi (filozofii ekologii).

powrót